हरितक्रांतीचे प्रणेते, मुख्यमंत्री वसंतराव नाईक यांच्या जयंतीनिमित्त कार्याचा आढावा
मानवता, न्याय व समतेसाठी झुंज देणारे जे महामानव झाले, त्यात वसंतराव नाईक यांचे अगक्रमाने आहे. हरितक्रांतीचे शिल्पकार व बंजारा समाजाला आधुनिक जगाची ओळख करुन देणा-या तसेच सतत अकरा वर्ष महाराष्ट्राचे मुख्यमंत्री पद भूषविलेल्या दिवंगत मुख्यमंत्री वसंतराव नाईक यांची सोमवार दि. 1 जुलै रोजी 100 वी जयंती सर्वत्र विविध कार्यक्रमाने साजरी केली जात आहे. हरित क्रांतीचे प्रणेते, थोर नेते वसंतराव नाईक यांच्या कार्याचा आढावा…
वसंतराव नाईक यांचा जन्म बंजारा समाजामध्ये सौ. होनुबाई फुलसिंग नाईक यांच्या पोटी दि. 1 जुलै 1913 रोजी गहुली (ता. पुसद, जि. यवतमाळ) या गावी झाला. वसंतराव नाईक यांचे आजोबा चतुरसिंग (राठोड) नाईक यांनी गहुली हे गाव वसविले. चतुरसिंग हे तांड्याचे प्रमुख होते. म्हणून त्यांना लोक नाईक म्हणत. वसंतरावाचे बालपण गहुली गावीच गेले. त्यांचे प्राथमिक शिक्षण पोहरादवी, उमरी, भोजला, बान्सी या ठिकाणी झाले. त्या काळी वाहनांची सोय नसल्यामुळे ते चार-पाच मैल चालत जाऊन मोठ्या जिद्दीने व कष्टाने शिक्षण घेतले. पुढे महाविद्यालयीन शिक्षण अमरावती व नागपूर येथे पूर्ण केले. तत्कालीन नागपूर जुन्या मध्यप्रदेशाची राजधानी होती. नागपूर शहराचे प्रभाव वसंतरावांच्या जिवनात फार महत्त्वाचे ठरले. तेथे त्यांच्यात अमुलाग्र बदल होत गेला. वाचनाची उदंड आवड निर्माण होवून महात्मा फुले व अन्य समाजसुधारकांचे वाचन केले. त्यांनी नागपूरच्या मॅरिश कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. या महाविद्यालयात विविध जातीचे धर्माचे विद्यार्थी होते. त्यांचा त्यांच्याशी संपर्क आला. त्यातूनच समाजिक कार्याची आवड निर्माण होत गेली. मुळातच लहानपणापासून चाणाक्ष बुध्दी व वाकपटुता अंगी असल्याचे पुढील व्यक्तीवर प्रभाव पडत असे. सन 1933 साली नागपूर येथील नील सिटी हायस्कूलमधून मॅट्रिक परीक्षा वसंतराव नाईक उत्तीण झाले.
नागपूर विद्यापिठातून सन 1937 साली बी.ए. ची पदवी घेतली. पुढे 1940 साली नागपूर विद्यापीठ विधी महाविद्यालयातून एल.एल.बी शिक्षण घेऊन कायद्याची पदवी मिळवली. सन 1941 साली प्रारंभी अमारावतीचे प्रख्यात वकील कै.बॅ. पंजाबराव देशमुख यांच्याबरोबर व नंतर पुसद येथे स्वतंत्रपणे वकीली व्यवसायास सुरुवात केले. सर्वांचे विरोध पत्करुन दि. 16 जुलै 1941 रोजी त्यांनी बाह्मण समाजातील वत्सला घाटे हिच्याशी आंतरजातीय विवाह केला. दोघांच्याही परिवारातुन आंतरजातीय विवाहास कडाडुन विरोध होता. दोघानीही समाजाची पर्वा न करता समाज परिवर्तनाचा हा मार्ग त्यांनी निर्माण केला. वकीली व्यवसायात त्यानी दिन-दुबळ्या, गोर-गरिबांना मदतीचा हात देऊन विविध अडचणीतून बाहेर काढण्याचे प्रयत्न केले. यात त्यांना मोठे यश आले.
डॉ. पंजाबराव देशमुख या नेत्यांच्या मार्गदर्शनाखाली एक धडाडीचे समाज कार्यकर्ता म्हणून वसंतराव नाईक यांची संपूर्ण यवतमाळ जिल्ह्यात ख्याती पसरली. या काळात शेतक-यांच्या फायद्याचे 74 कलम पास व्हावे, यासाठी शेतक-यांत मिळून प्रचार केला. सन 1943 साली पुसद कृषी मंडळाचे अध्यक्ष म्हणून त्यांची निवड झाली. सन 1946 मध्ये त्यांनी कॉंग्रेस पक्षामध्ये प्रवेश केला. वसंतराव नाईक यांचे राजकारण हे मूळक्षेत्र नसताना देखील जनमानसाच्या विश्वासातून सन 1950 पर्यंत तालुका अध्यक्ष म्हणून निवड करण्यात आली. याचवर्षी पुसद हरिजन मोफत वसतीगृहाचे व दिग्रस राष्ट्रीय मोफत छात्रालयाचे नाईक हे अध्यक्ष होते. त्यावेळी विदर्भ प्रतिक अध्यक्ष बियागीकडे होते. सन 1946 मध्ये पुसद नगरपालिका निवडणुकीमध्ये कॉंगेसच्यावतीने निवडणुक लढविली त्यात वसंतराव नाईक विजयी होवून त्यांची पुसद नगरपालिकेचे नगराध्यक्ष म्हणून निवड झाली. त्यावेळी झालेल्या निवडणुकीत वसंतराव नाईक हे 12 हजार मतांनी निवडून आले. यवतमाळ जिल्ह्याचे प्रतिनिधी म्हणून मध्यप्रदेश विधानसभेवर निवडून आले तसेच मध्यप्रदेश मंत्रिमंडळात महसूल उपमंत्री झाले. सन 1951 साली ते मध्यप्रदेश सहकारी मध्यवर्ती बँकेचे संचालक होते. याचवर्षी विदर्भ प्रदेश समितीचे व कार्यकारिणीचे सदस्यपदी निवड झाली. सन 1956 साली भाषावार प्रांत रचना होईपर्यंत त्यांनी उपमंत्रीपदाची धुरा सांभाळली. त्यांनी महसूल खात्याची जबाबदारी अत्यंत हुशारीने पार पाडली. दि. 1 नोव्हेंबर 1956 रोजी द्विभाषीक मुंबई राज्याच्या मंत्रीमंडळात सहकार, कृषी, दुग्धव्यवसाय या खात्याचे मंत्री म्हणून त्यांचा समावेश झाला. त्यावेळी यशवंतराव चव्हाण हे मुख्यमंत्री होते. अखिल भारतीय कॉंग्रेसचे तसेच महाराष्ट्र विभागीय कॉग्रेस समितीचे व कार्यकारणीच्या सदस्यपदी त्यांची निवड झाली.
Tag: Vasantrao Naik, Ex CM of Maharashtra
